21. "Ey insanlar sizi ve sizden evvelkileri yaratan Rabbiniz'e ibadet ediniz..."



Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:

1- Said b. Muhammed b. ez-Zahid, Ebû Ali b. Ahmed el-Fakih'ten, o Ebû Turâb el-Kuhüstanî'den, o Abdurrahman b. Bişr'den, o Ravh'tan, o Şu'be'den, o Süfyan-i Sevrî'den, o A'meş'ten, o İbrahim'den, o da Alkame'den şunu dediğini bize haber verdi:

"İçerisinde "Ey insanlar" hitabının indiği herşey Mekke'de nazil ol­muştur, "Ey iman edenler" hitabının içinde nazil olduğu sûreler de Medine'de nazil olmuştur. Yani "ey insanlar" Mekke halkına, "ey iman edenler" hitabı da Medine halkınadır. Allah Teala'nın "Ey insanlar sizi ve sizden evvelkileri yaratan Rabbiniz'e ibadet ediniz" âyeti "İman edenleri müjdele" âyetine kadar Mekke müşriklerine hitaptır. Bu âyetse Mü'minler hakkında nazil olmuştur."[47]

Mücahid de bu görüştedir.

2- Kurtubi diyor ki:

"Ancak bu görüşü reddeden birtakım hususlar vardır: Bu sûre ve Nisa sû­resi, Medenidir yani Medine’de inmiştir ve bunlarda da “Ey insanlar” hita­bı yer almaktadır. “Ey iman edenler” ile ilgili görüşleri ise doğrudur. Urve b. ez-Zubeyr der ki: "Herhangi bir had (belli bir suçun cezası) yahut bir farz be­lirten buyruklar Medine’de inmiştir. Geçmiş ümmetlerden ve azaptan söz eden buyruklar ise Mekke’de inmiştir." Bu da açıktır."

3- Alkame ve Hasan Basrî'den nakledildiğine göre, onlar şöyle demişlerdir:

"Kur'an'da "Ey insanlar" diye başlayan her âyet mekkî; "Ey iman edenler" diye başlayan ayetler medenîdir."

el-Kâdî Ebu Bekr ise şöyle demiştir:

"Onların söylediği bu söz, eğer bir nakle (rivayete) dayanıyor ise kabulümüzdür. Yok eğer böyle söylemelerinin sebebi, müminlerin Mekke'de değil de Medine'de ekseriyette olmaları ise, bu zayıftır. Çünkü Cenab-ı Allah'ın müminlere bir seferinde vasıfları ile diğer bir seferde ise cins isimleri ile hitab etmesi caizdir. Devamlı ibadet edip ibadetini artırmaya çalışan mü’mine bu emir verildiği gibi bazan mümin olmayan kimseye de ibadet etmesi emrolunabilir. Buna göre, bu ayetteki hitabın herkes hakkında olması mümkündür." [48]

4- Âyette zikredilen "Ey insanlar" ifadesinden maksat, Abdullah b. Abbas’a göre "Kâfir ve münafik"lardır.[49]

kaynaklar
[47] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 21.
[48] Fahreddin er-Razi, Mefatihu’l-Ğayb.
[49] İbn Cerir et-Taberî, Câmiu'l-Beyân.